Vizantiya tarixiga oid manbalar yoki Vizantiya tarixi haqida yozilgan asarlar va ularning mualliflari

Quyida Vizantiya tarixi va hukmdorlariga bag’ishlab yozilgan 6 ta asar haqida qisqacha ma’lumotlar

1. Anna Komnene tomonidan yozilgan “Aleksiada” – Bu imperator Aleksios I Komnenosning qizi tomonidan yozilgan 11-asr Vizantiya tarixiy matni. Unda uning otasi va uning vorislarining 1118-yilgacha boʻlgan hukmronlik davri qamrab olingan.
2. Prokopiy tomonidan yozilgan “Maxfiy tarix” – Bu Vizantiya imperatori Yustinian I va uning rafiqasi Teodora hukmronligi haqida ochiq va tez-tez shov-shuvli nuqtai nazarni taqdim etadigan VI asr matnidir.
3. Aleksandr A. Vasilevning “Vizantiya imperiyasi tarixi” – Bu Vizantiya imperiyasining olti jildlik tarixi, 1928-1964 yillarda nashr etilgan. U Vizantiya tarixiga oid eng keng qamrovli ishlardan biri hisoblanadi.
4. “Vizantiyaning Oksford tarixi” Kiril Mango tomonidan tahrirlangan – Bu turli olimlar tomonidan yozilgan insholar to’plami bo’lib, Vizantiya imperiyasining paydo bo’lishidan to qulashigacha bo’lgan tarixini qamrab oladi.
5. Jon Malalas tomonidan yozilgan “Xronika” – Bu Odam Atodan Vizantiya imperatori Anastasios I hukmronligigacha bo’lgan davrni o’z ichiga olgan VI asrdagi matn.
6. Uorren Treadgoldning “Vizantiya imperiyasi” – Bu Vizantiya imperiyasining bir jildli tarixi, 1997-yilda nashr etilgan. U Vizantiya imperiyasining tug’ilishidan to oxirgi qulashigacha bo’lgan davrni qamrab oladi.

Anna Komnening “Aleksiada” asari

“Aleksiada” – tarixchi, imperator Aleksios I Komnenosning qizi, Vizantiya tarixchisi Anna Komnena tomonidan yozilgan tarixiy matn. Kitob 1081 yildan 1118 yilgacha uning otasi va uning to‘g‘ridan-to‘g‘ri vorislari hukmronligini o‘z ichiga oladi. Bu davr Vizantiya imperiyasini o‘rganish uchun eng muhim manbalardan biri hisoblanadi.

Kitob 15 ta kitob yoki bobga boʻlingan boʻlib, ularning har biri alohida mavzuga qaratilgan. Dastlabki sakkizta kitobda Aleksios I hukmronligi davri yoritilgan boʻlib, oʻsha davrdagi siyosiy va harbiy voqealar haqida batafsil maʼlumot berilgan. Komnena otasining hayotiga, uning dastlabki harbiy yurishlaridan tortib, imperiya ustidan nazoratni saqlab qolish uchun kurashigacha bo’lgan samimiy qarashni taklif qiladi.

Konnaning yozuvi otasining harbiy jasorati va pravoslav cherkovini himoya qilishdagi rolini ta’kidlaydi. U o’zining ko’plab harbiy yurishlarini, jumladan, Aleksios Ini qo’zg’atishda hal qiluvchi rol o’ynagan Birinchi salib yurishini tasvirlaydi. Kitobda o‘sha davrdagi askarlar, taktika va qamallar, shuningdek, Vizantiya saroyining siyosiy ittifoqlari va intrigalari yorqin tasvirlangan.

Harbiy tarixdan tashqari, Aleksiada 11-12-asrlardagi Vizantiyaning madaniy va ijtimoiy hayotiga oid tushunchalari bilan ham ajralib turadi. Komne o’sha davrdagi kiyim-kechak, odat va urf-odatlarni, jumladan, Vizantiya jamiyatida ayollarning rolini tasvirlaydi. U, shuningdek, o‘sha davrning ko‘plab taniqli shaxslarining biografik eskizlarini, shuningdek, davrning diniy va falsafiy munozaralarini taqdim etadi.

Aleksiadaning so’nggi yetti kitobi Aleksios I vorisi bo’lgan Ioann II Komnenos hukmronligini qamrab oladi. U uning hukmronligi davridagi ko’plab harbiy yurishlarni, shu jumladan normanlar va serblarga qarshi urushlarni tasvirlaydi.

Aleksiada Komneniyaliklar sulolasining nasabnomasi va Komneni oʻqigan va kitob yozishda foydalangan klassik mualliflarning asarlari roʻyxati bilan yakunlanadi.

Umuman olganda, “Aleksiad” Vizantiya imperiyasi tarixining notinch va o’zgaruvchan davridagi dunyoga noyob va batafsil oynani taqdim etadi. Komnening hikoyasi shaxsiy latifalar, harbiy taktikalar, o’sha davrning diniy va falsafiy bahslariga boy. Uning imperatorning qizi hamda bilim va o‘rganishga ishtiyoqi bor tarixchi sifatidagi nuqtai nazari “Aleksiad”ni Vizantiya tarixiga qiziqqan har bir kishi uchun qiziqarli va qimmatli manbaga aylantiradi.

Prokopiyning “maxfiy tarixi” asari

Prokopiy – milodiy VI asrda imperator Yustinian I davrida yashab ijod qilgan vizantiyalik tarixchi va olim. Uning eng mashhur asari “Maxfiy tarix” bo’lib, u hayoti davomida omma e’tiboriga havola qilinmagan, balki kichik bir guruh do’stlar va olimlar orasida tarqatilgan.

Maxfiy tarix – bu Yustinian, uning rafiqasi Teodora va ularning sudining qattiq tanqidi bo’lib, Prokopiy sud amaldori bo’lgan davrida guvoh bo’lgan korruptsiya, yolg’on va ikkiyuzlamachilikni ochib beradi. Asar shov-shuvli tafsilotlar va shov-shuvli iddaolarga boy bo‘lib, ular imperator juftligining o‘sha davrdagi rasmiy tarixlaridan mutlaqo boshqacha manzarani chizadi.

* Prokopiusning Yustinian va Teodorani tanqid qilishi juda shaxsiy va shafqatsizdir. U Yustinianni “odam qiyofasidagi iblis”, Teodorani esa erini o’z manfaatlari yo’lida manipulyatsiya qilgan “fohisha”likda ayblaydi. Shuningdek, u er-xotin har qanday nopok va axloqsiz xatti-harakatlarni, jumladan qarindosh-urug‘lar va qotilliklarni sodir etganini da’vo qiladi.
* Maxfiy tarix 16-asrda Shveytsariyadagi monastir kutubxonasida topilgan Prokopiy vafotidan keyin bir necha asr o’tgach nashr etilgan. Uning shov-shuvli mazmuni shov-shuvga sabab bo’ldi va Vizantiya tarixi va madaniyatiga yana qiziqish uyg’otdi.
* Maxfiy tarix juda koʻp ilmiy munozaralar va munozaralarga sabab boʻldi, baʼzi tarixchilar esa uni nominal sifatida qabul qilmaslik kerak, Prokopiy esa imperator saroyidan oʻz umidsizliklarini shunchaki soʻzlayapti, deb taʼkidlaydilar. Boshqalar esa asar Vizantiya imperiyasining siyosiy va ijtimoiy voqeliklari haqida qimmatli tushuncha beradi, deb hisoblashadi.
* O’zining shov-shuvli hikoya sifatidagi obro’siga qaramay, “Maxfiy tarix” Vizantiya jamiyatining kundalik hayoti va urf-odatlari haqida ham ma’lumotlarni o’z ichiga oladi. Prokopiy ayollarning kiyimi va soch turmagidan tortib, jamoat binolari arxitekturasigacha bo‘lgan hamma narsani tasvirlab, o‘quvchilarga imperiyadagi hayotning yorqin tasvirini beradi.
* Prokopiyning zerikarli aqli va satirasi “Maxfiy tarix”da to’liq namoyish etilgan va uning rang-barang ta’riflari va iboralarning navbati uni juda qiziqarli o’qishga aylantiradi. Uning Yustinian va Teodoraga qarshi da’volariga ishonadimi yoki ishonmaydimi, Prokopiy o‘tkir aql-zakovatga ega bo‘lgan iste’dodli yozuvchi bo‘lganini inkor etib bo‘lmaydi.

A. Vasilevning “Vizantiya imperiyasi tarixi” asari

Vasilevning “Vizantiya imperiyasi tarixi” monumental ilmiy asar boʻlib, Vizantiya imperiyasining butun tarixini, milodiy 324-yilda paydo boʻlganidan to 1453-yilda qulashigacha boʻlgan davrni qamrab oladi. Asar ikki jildga boʻlingan boʻlib, birinchisi. imperiya tashkil etilganidan to 1204-yilda Konstantinopolning salibchilar qoʻliga oʻtishigacha boʻlgan davrni oʻz ichiga olgan jild va 1204-yilda Lotin istilosidan to 1453-yilda Konstantinopolning Usmonli turklari tomonidan qulashigacha boʻlgan davrni oʻz ichiga olgan ikkinchi jild.

Vasilev Vizantiya tarixining taniqli olimi bo’lib, uning ishi ushbu mavzu bo’yicha eng keng qamrovli va nufuzli hisobotlardan biri sifatida qabul qilinadi. Asar o‘zining puxta tadqiqoti va batafsil tahlili, shuningdek, Vizantiya jamiyatining murakkab siyosiy, ijtimoiy va madaniy dinamikasiga mutanosib va nozik yondashuvi bilan ajralib turadi.

Umuman olganda, Vasilevning “Vizantiya imperiyasi tarixi” asari Vizantiya imperiyasi yoki umuman oʻrta asrlar tarixiga qiziqqan har bir kishi oʻqishi shart.

“Vizantiyaning Oksford tarixi” Kiril Mango tomonidan tahrirlangan asari

Vizantiyaning Oksford tarixi Vizantiya imperiyasini keng va har tomonlama o’rganish bo’lib, uning butun tarixini tashkil topganidan to Usmonli imperiyasining yakuniy qulashigacha o’z ichiga oladi. Kitob Vizantiya tarixi va madaniyati bo‘yicha taniqli olim Kiril Mango muharriri bo‘lib, unda sohadagi yetakchi mutaxassislarning hissalari bor.

Kitob uch boʻlimga boʻlingan boʻlib, birinchisi Vizantiya imperiyasining dastlabki tarixini, ikkinchisi imperiyaning oʻrta asrlar davriga, uchinchisi esa imperiyaning soʻnggi yillari va yakuniy qulashini oʻrganadi. Har bir bo‘limda davrning asosiy siyosiy, ijtimoiy va madaniy o‘zgarishlari batafsil va chuqur tahlil qilinadi hamda ko‘plab birlamchi manbalar mavjud.

Vizantiyaning Oksford tarixi fanlararo yondashuvi bilan ajralib turadi, u an’anaviy tarixiy fanlardan tashqari san’at tarixi, arxeologiya, adabiyotshunoslik va boshqa sohalardagi tushunchalarni o’z ichiga oladi. Kitob o‘zining ravshanligi va qulayligi bilan ham mashhur bo‘lib, uni olimlar, talabalar va keng kitobxonlar uchun qimmatli manbaga aylantiradi.

Umuman olganda, Vizantiyaning Oksford tarixi Vizantiya imperiyasining tarixi va madaniyatiga qiziqqan har bir kishi uchun muhim manba boʻlib, jahon tarixining ushbu qiziqarli va unchalik tushunilmagan davri haqida nozik va muvozanatli koʻrinish beradi.

Jon Malalas yilnomasi

Jon Malalas yilnomasi — Vizantiya yilnomasi boʻlib, dunyo yaratilishidan to eramizning VI asridagi muallifning davrigacha boʻlgan davrni qamrab oladi. Asar tarixiy voqealarning batafsil va rang-barang tasviri, shuningdek, mifologik va afsonaviy materiallardan keng foydalanilgani bilan ajralib turadi.

Jon Malalas suriyalik bo’lib, Antioxiyada yashab, ishlagan va uning yilnomasi yunon tilida yozilgan. Asar 18 ta kitobga bo‘lingan bo‘lib, ularning har biri ma’lum bir davrni o‘z ichiga olgan bo‘lib, qadimgi Yaqin Sharq tarixidagi Troya urushi, Rimning tashkil topishi va Iskandar hayoti kabi muhim voqealarga oid ko‘plab ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Buyuk.

Ko’pincha xayoliy mazmunga ega bo’lishiga qaramay, Jon Malalas yilnomasi Vizantiya imperiyasi va qadimgi Yaqin Sharq tarixchilari uchun muhim manba bo’lib, o’sha davrda yashagan odamlarning dunyoqarashi va e’tiqodlari haqida noyob tushunchalarni taqdim etadi. Asar oʻzining keyingi yunon va Vizantiya adabiyotiga taʼsiri bilan ham ajralib turadi, chunki u tarixiy yozuvda mifologik va afsonaviy mavzulardan foydalanishga yordam bergan.

Umuman olganda, Jon Malalas yilnomasi olimlar va qadimgi Yaqin Sharq tarixi va madaniyati bilan qiziquvchilar uchun qiziqarli va muhim asardir.

Uorren Treadgoldning “Vizantiya imperiyasi” asari

Uorren Treadgoldning “Vizantiya imperiyasi” kitobi Sharqiy Rim imperiyasining miloddan avvalgi V asrda G’arbiy Rim imperiyasining qulashidan to 1453 yilda Usmonlilar tomonidan Konstantinopolni bosib olishigacha bo’lgan keng qamrovli tarixidir. Unda siyosiy, harbiy, iqtisodiy sohalar yoritilgan. , va Vizantiya imperiyasining madaniy jihatlari va uning jahon tarixiga muhim hissa qo’shgan kuchli va dinamik tsivilizatsiya ekanligini ta’kidlaydi. Kitob yaxshi o‘rganilgan va Vizantiya imperiyasining yuksalishi, tanazzulga uchrashi va yakuniy qulashi haqida jozibali hikoya qiladi.

 

Muallif: NamDu magistratura tarix I kurs magistranti Furqatjon Bozorov.